بررسی تحلیلی ساختار اقتصادی آل بویه‎(322-447ق.)

چکیده اهداف این پژوهش که عنوان بررسی تحلیلی ساختار اقتصادی آل بویه( 322- 447ق.)، دارد و به دلیل ماهیت تاریخی، براساس مطالعه اسنادی و کتابخانه ای و متکی بر تحلیل متون و نیز شواهد بر جای مانده از آثار باقیه نظیر سکه ها نوشته شده است عبارتند از: 1- تبیین ساختار اقتصادی حکومت و وضع معیشت مردم در دوره آل بویه. 2-تحلیل نقش ضرورت های اقتصادی بر سیاست های راهبردی حکومت آل بویه‎. 3- میزان تأثیرگذاری و تأثیر پذیری نهاد اقتصاد از نهاد حکومت یا سیاست. 4-تحلیل نقش ساخت اقتصادی در تداوم و اضمحلال دولت آل بویه. دولت آل بویه همزمان با تجزیه خلافت عباسیان و بر آمدن حکومت های نظامی توسط سه برادر دیلمی در ابتدای سده چهارم در شیراز بنیان گرفت و در حرکتی تدریجی بیشتر سرزمین های ایرانی مرکز، غرب، جنوب غربی و عراق و خلافت را در نظارت خود گرفت. سلطه بر ایالت های زرخیز نقاط مرکزی جهان اسلام مانند جبال، فارس، کرمان، خوزستان و بین النهرین تا شمال عراق و شهرهای پرجمعیت و آباد ری، اصفهان، شیراز، همدان، اهواز، شوشتر، سیراف، بصره، و بغداد که پیشرفت های قابل توجه علمی، صنعتی، کشاورزی داشتند و راه های بازرگانی شرق به غرب و شمال به جنوب مانند جاده ابریشم از آنان می گذشت، در زمانی که تمدن اسلامی به اوج می رسید، به آنان امکان داد که به ویژه به وابستگی اقتصادی و اداره این مناطق از سوی عباسیان پایان دهند. این حکومت سه امیر نشین داشت که ابتدا با یکدیگر در ارتباط و همکاری بودند. ساختار اقتصادی آن با توجه به بنیه طبیعی و انسانی مناطق بالا و بر اساس مازاد درآمدی که به مانند همه جوامع سنّتی در درجه اول از راه کشاورزی به دست می آمد شکل گرفت. اما دامداری، صنعت و معدن و به ویژه بازرگانی نیز در ساخت اقتصاد آن سهم اساسی داشت و اهمیتی که برخی از امیران و وزیران به کشاورزی، شهرسازی، نظام چاپار و امنیت دادند، درآمد دولت از بخش هایی بازرگانی را بالا برد. در قلمرو بوییان مردمانی با آیین های گوناگون زندگی می-کردند که تصمیم های اقتصادی دولت و نیز دستورات و باورهای مذهبی خود آنان بر شیوه معیشت شان تأثیر داشت. شاخص های رشد یا پسرفت مانند سکه ها، آبیاری، اقطاع و شهرسازی به طور ویژه مورد تأکید قرار داده ایم. چون اقتدار سیاسی بوییان بر نظامیان استوار بود، دخالت نظامیان در امور اقتصادی و به ویژه از طریق اقطاعات گسترده شد و گاه اثر منفی به جای گذاشت. نامتجانس بودن سپاه، وجود سه مرکز قدرت و موازی-کاری، رقابت های خانوادگی و افزایش ناامنی ها و ظهور حکومت های رقیب غزنوی و سلجوقی، برآمدن نیروهای تجزیه طلب در فارس و عراق در نیمه دوم حکومت آنان و سلطه فاطمیان بر مصر که تغییر مسیرهای دریایی از خلیج فارس به دریای احمر را در پی داشت؛ از مهمترین دلایل تجزیه قلمرو و فروپاشی ساختار اقتصادی آنان بود. اما نقش آل بویه در استقلال اقتصادی مناطق ایرانی از دستگاه خلافت و پیشرفت های شهرسازی و صنعتی و بازرگانی در زمان آنان زمینه را برای رشد اقتصادی در عصر سلجوقیان فراهم ساخت.